Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους επιστήμονες που κατάφεραν να διατηρήσουν την φήμη τους στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα. Μπορεί τα ονόματα άλλων αρχαίων μαθηματικών όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, να ακούγονται πιο… οικεία στα αυτιά των περισσότερων, όμως δεν χρειάζεται πολύ προσπάθεια για να αντιληφθεί κανείς πως ο Θαλής ήταν ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες όλων των εποχών.
Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ
Ο Θαλής γεννήθηκε στη Μίλητο το δεύτερο μισό του 7ου αι, τότε που άκμαζαν οι ελληνικές αποικίες της Ιωνίας. Γιός του Εξαμύα (με ευγενική καταγωγή, από το γένος των Θηβών, Κάδμου και Αγήνορα) και της Κλεοβουλίνας (κόρης του Κλεόβουλου του Λίνδιου). Ήταν σύγχρονος των Λυδών βασιλέων Αλυάττη και Κροίσου, του βασιλιά των Περσών Κύρου και του Σόλωνα του Αθηναίου. Φιλόπατρις, ενεργός πολιτικά, αναμείχθηκε με τόλμη στα κοινά της Μιλήτου, και ο Ηρόδοτος μαρτυρεί ότι με δική του πολιτική πρωτοβουλία οι ιωνικές πόλεις συνασπίσθηκαν για να αντιμετωπίσουν από κοινού τον Περσικό κίνδυνο. Αργότερα, ήταν αυτός που έσωσε την γενέτειρα του Μίλητο, εμποδίζοντάς την να συνάψει συμμαχία με τον βασιλιά Κροίσο, αφού ο Κροίσος ηττήθηκε από τους Πέρσες.
Αφού για ένα διάστημα ασχολήθηκε με τα πολιτικά πράγματα, άρχισε να ασχολείται με τη σπουδή της φύσης. Ταξίδεψε πολλές φορές και στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, όπου διδάχθηκε γεωμετρία και αστρονομία.
Όπως αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος, η ηθική φιλοσοφία του Θαλή, έχει ως πυρήνα της την πίστη στον Θεό, στο θεσμό της οικογένειας, την ευπρέπεια και την αληθινή φιλία. Σημαντική θέση στην πρακτική Φιλοσοφία του κατείχε η αυτογνωσία, η προσωπική καλλιέργεια και μόρφωση, καθώς θεωρούσε τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, αναμφισβήτητο δείγμα της ποιότητας του.
Δεν σώζεται κανένα κείμενο του ίδιου του φιλοσόφου, κάτι που ισχύει άλλωστε για τους περισσότερους αντιπροσώπους της Προσωκρατικής Φιλοσοφίας. Πολύτιμη συνεισφορά στην γνώση μας για τον Θαλή αποτελεί ο Αριστοτέλης και οι μαθητές-σχολιαστές του. Σημαντικές πληροφορίες αντλούμε και από την ιστορία του Ηροδότου, από τον Πλάτωνα και τον σχολιαστή του Πρόκλο. Σημαντικά στοιχεία για την ζωή και φιλοσοφία του Θαλή βρίσκουμε στο έργο του Διογένη του Λαέρτιου “Βίοι Φιλοσόφων” (Βιβλίο 1ο).
Ο Θαλής πέθανε σε προχωρημένη ηλικία παρακολουθώντας αθλητικούς αγώνες, εξαιτίας της ζέστης, της δίψας και της εξάντλησης. Οι συμπολίτες του Μιλήσιοι χάραξαν στον τάφο του το εξής επίγραμμα: “Ει ολίγον το μεν σήμα, το δε κλέος ουρανόμηκες”, δηλαδή: Αν και ο χώρος που πιάνει ο τάφος σου είναι μικρός, η δόξα σου εκτείνεται μέχρι τον ουρανό.
Ο «σοφός» επιστήμονας που αποτέλεσε πρότυπο για τους αρχαίους Έλληνες μαθηματικούς και φιλοσόφους
Σε αρκετές περιπτώσεις, δεν χρειάζεται να εξετάσουμε αναλυτικά το έργο κάποιου επιστήμονα για να καταλάβουμε το «μέγεθος» του. Αρκεί να δούμε κατά πόσο η ζωή και το έργο του έχουν επηρεάσει τους μεταγενέστερους… συναδέρφους του. Οι αναφορές στο όνομα του Μιλήσιου μαθηματικού αρχίζουν ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας αλλά και αρκετοί ακόμα φιλόσοφοι του θεωρούν το Θαλή τον πρώτο φιλόσοφο της ιστορίας. Άλλωστε το όνομα του βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά των «7 σοφών της αρχαιότητας».
Το έργο του Θαλή δεν περιορίστηκε καθαρά στον μαθηματικό κλάδο. Όπως οι περισσότεροι επιστήμονες της εποχής, έτσι και αυτός ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα, που είχαν κύριο άξονα την κοσμολογία. Με τεράστιες και πρωτοποριακές για την εποχή γνώσεις γύρω από κάθε φυσική επιστήμη, ο Θαλής αποτέλεσε πρότυπο για τους επιστήμονες των επόμενων γενιών.
ΘΑΛΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Α. ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ
Στη Γεωμετρία, ο Θαλής θεωρείται ο εμπνευστής της απόδειξης των γεωμετρικών προτάσεων, αφού εισήγαγε τον απαγωγικό συλλογισμό και την υπόθεση στην αναζήτηση της αλήθειας. Έτσι, η Γεωμετρία εξελίχθηκε από γνώσεις που προϋπήρχαν στους λαούς της Ανατολής και στην Αίγυπτο, σε Επιστήμη. Η σημαντικότερη, όμως, συμβολή του Θαλή είναι ότι για πρώτη φορά εισήγαγε ένα νέο ρόλο στο γεωμετρικό σχήμα, ένα ρόλο που δεν είχε στο παρελθόν. Στους Αιγυπτιακούς παπύρους και στις Βαβυλωνιακές πινακίδες συναντάμε συχνά χαραγμένα γεωμετρικά σχήματα, με ρόλο επουσιώδη, καθώς τα γεωμετρικά σχήματα χρησίμευαν απλώς για να σημειωθούν σε αυτά οι αριθμητικές τιμές των δεδομένων του εκάστοτε προβλήματος (μήκος, ποσότητα κλπ). Με το Θαλή, φαίνεται ότι το σχήμα γίνεται για πρώτη φορά στην ιστορία, αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού στοχασμού. Η χάραξη του σχήματος, ή η θεώρηση του και ο στοχασμός με σκοπό την απόκτηση της γνώσης, η παρατήρηση των βασικών ιδιοτήτων του και στη συνέχεια η δικαιολόγηση του ισχυρισμού (σε ό,τι αφορά τις ιδιότητες) προς τον «άλλο», τον συνομιλητή, αποτελούν ουσιαστικά χαρακτηριστικά του νέου ρόλου του σχήματος, ο οποίος έμελλε να αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα για να γνωρίσει η γεωμετρία, στους δύο αιώνες που επακολούθησαν, αυτή την τόσο εντυπωσιακή ανάπτυξη, που κορυφώθηκε με τη συγγραφή των Στοιχείων από τον Ευκλείδη, γύρω στο 300 π.Χ. Οι γεωμετρικές γνώσεις, που είναι ένα σύνολο θεωρημάτων και λύσεων προβλημάτων, που αποδίδονται από τον Πρόκλο στο Θαλή είναι:
- Ο κύκλος διχοτομείται από τη διάμετρο: «Το μεν ουν διχοτομίσθαι τον κύκλον, υπό της διαμέτρου, πρώτον Θαλήν, εκείνον αποδείξαι, φασίν».
- Η γωνία που βαίνει σε ημικύκλιο, είναι ορθή(γνωρίζοντας ότι το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι 2 ορθές).
- Οι παρά τη βάσει γωνίες, ισοσκελούς τριγώνου, είναι ίσες:«Τωι μεν ουν Θαλήι τωι παλαιώι πολλών τε άλλων ευρέσεως ένεκα και τούδε του θεωρήματος χάρις. Λέγεται γαρ δη, πρώτος εκείνος επιστήσαι και ειπείν, ως αρα παντός ισοσκελούς αι προς τηι βάσει γωνίαι ίσαι εισίν».
- Σε τεμνόμενες ευθείες, οι κατά κορυφήν γωνίες, είναι ίσες: «Τούτο τοίνυν το θεώρημα δείκνυσιν, ότι δυο ευθειών αλλήλας τεμνουσών, αι κατά κορυφήν γωνίαι, ίσαι εισίν, ευρημένον μεν, ως φησίν Εύδημος, υπο Θαλού πρώτου»
- Δύο τρίγωνα, με μια πλευρά ίση και τις προσκείμενες, σε αυτήν, γωνίες ίσες μία προς μία, είναι ίσα(Έτσι υπολόγισε την απόσταση πλοίου από λιμάνι, τεχνική που χρησσιμοποίησαν αργότερα και οι Ρωμαίοι).
- Τα ισογώνια(όμοια) τρίγωνα, έχουν πλευρές ανάλογες: έτσι, χρησιμοποιώντας το μήκος και τη σκιά ενός ραβδιού, υπολόγισε το ύψος της Μεγάλης Πυραμίδας της Αιγύπτου, προκαλώντας, όπως λέει ο Πλούταρχος, το θαυμασμό του Φαραώ Άμασι: «καὶ ἐκμετρῆσαί φησιν αὐτὸν τὰς πυραμίδας ἐκ τῆς σκιᾶς, παρατηρήσαντα ὅτε ἡμῖν ἰσομεγέθεις εἰσίν»
- Το περίφημο θεώρημα, που φέρει και το όνομά του: αν δύο τυχαίες ευθείες τέμνονται από δέσμη παραλλήλων ευθειών, τα μεταξύ των παραλλήλων τμήματα, είναι ανάλογα.
Β.ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ/ΦΥΣΙΚΗ
Ο Ηράκλειτος γράφει : «Θαλής πρώτος αστρολογήσαι». Ο Θαλής ταξιδεύοντας στην Μεσοποταμία και την Αίγυπτο απέκτησε πολλές γνώσεις αστρονομίας και συνεχίζοντας τις παρατηρήσεις του Ουρανού, εξέφρασε την προαναφερόμενη κοσμοθεωρία του, μέρος της οποίας ήταν και τα εξής:
- Η Γη είναι επίπεδη, σε σχήμα κυκλικού δίσκου και επιπλέει σε έναν απέραντο Ωκεανό και αποτελεί τη βάση μιας ημισφαιρικής φυσαλίδας αέρα, που είναι ο Ουράνιος Θόλος.
- Οι τέσσερεις εποχές του χρόνου, δεν είναι ίσης διάρκειας.
- Ο Πολικός αστέρας, είναι ένας αξιόπιστος οδηγός της νύχτας.
- Η διάμετρος του Ήλιου είναι ίση με το 1/720 της τροχιάς του γύρω από τη Γή(γεωκεντρικό σύστημα) και το ίδιο και η διάμετρος της Σελήνης είναι ίση με το 1/720 της δικής της τροχιάς.
- Ο Ήλιος κατά την περιφορά του γύρω από τη Γη, δεν έχει την ίδια ταχύτητα.
- Η έκλειψη του Ηλίου είναι αποτέλεσμα της εισόδου της Γης στη σκιά, της φωτιζόμενης, από τον Ήλιο, Σελήνης.
- Η εκλειπτική(φαινόμενη ετήσια τροχιά του Ήλιου), παρουσιάζει λόξωση.
- Ο Ήλιος και τα άστρα αποτελούνται από τα ίδια συστατικά που αποτελείται και η Γη.
Στις 28 Μαΐου 585π.Χ., έγινε στην Ιωνία, έκλειψη Ηλίου. Την έκλειψη αυτή, είχε προβλέψει αρκετό καιρό πριν ο Θαλής, γεγονός που δείχνει το επίπεδο των αστρονομικών του γνώσεων. Αυτό το περιστατικό και πολλά άλλα τον κατέταξαν ανάμεσα στους επτά σοφούς του τότε κόσμου, επί αρχοντιάς Δαμασίου στην Αθήνα(582πχχ).
Η ανήσυχη επιστημονική σκέψη του Θαλή και η κριτική παρατήρηση των φυσικών φαινομένων, τον οδήγησαν στην ανακάλυψη του Μαγνητισμού και του Ηλεκτρισμού: είναι ο πρώτος που παρατήρησε ότι ο μαγνήτης (Fe3Ο4) ή επιτεταρτοξέιδιο του σιδήρου, ασκεί ελκτικές δυνάμεις σε σιδερένια αντικείμενα. με την παρατήρηση ότι το ήλεκτρο (κεχριμπάρι) όταν τρίβεται πάνω σε μάλλινο ρούχο, αποκτά την ιδιότητα να έλκει τρίχες μικρά φτερά κ.λ.π., ο Θαλής έθεσε τα θεμέλια του ηλεκτρισμού. Αρκετούς αιώνες μετά η παραγωγή ηλεκτρισμού με τη χρήση της τριβής πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια των ηλεκτροστατικών μηχανών.
Από την εξήγηση που έδωσε ότι οι ετήσιες (μελτέμια) προκαλούν τις πλημμύρες του ποταμού Νείλου, πιθανολογείται ότι πρέπει να ασχολήθηκε και με τη μελέτη μετεωρολογικών φαινομένων, χωρίς όμως να σωθούν οι παρατηρήσεις και οι μελέτες που έκανε.
Γ.ΜΗΧΑΝΙΚΗ
Σε κάποια εκστρατεία των Λυδών κατά των Περσών και επειδή τα στρατεύματα των Λυδών δεν μπορούσαν να διαβούν τον ποταμό Άλυ, λόγω του μεγάλου πλάτους του και του βάθους του, ο Κροίσος ανέθεσε στο Θαλή να του βρει γρήγορα μια λύση. Ο Θαλής επινόησε μια παράκαμψη για την κοίτη του ποταμού και διοχέτευσε σ’ αυτήν μέρος του, ώστε να δημιουργηθεί ξηρά ανάμεσα στα δυο ρεύματα και να γίνει δυνατή η διάβαση του ποταμού από τα στρατεύματα των Λυδών.
ΘΑΛΗΣ, ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΠΤΑ ΣΟΦΟΥΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
Σύμφωνα με όσα λέει ο Πλάτωνας: «ήταν ο πρώτος, στον οποίο δόθηκε το παρωνύμιο ΄σοφός΄». Είναι γνωστή και η ιστορία με τον τρίποδα, που έχει γραφτεί από πολλούς αρχαίους συγγραφείς με διάφορες παραλλαγές. Η πιο απλή ιστορία ήταν:Κάποιοι νεαροί Ίωνες, αγόρασαν από Μιλήσιους ψαράδες όλη τους την ψαριά, όταν όμως οι ψαράδες έβγαλαν και ένα τρίποδα που είχε πιαστεί στα δίχτυα τους, οι νεαροί πιάστηκαν στα χέρια, διεκδικώντας τον ο καθένας για τον εαυτό του και αποφάσισαν να ζητήσουν χρησμό από το μαντείο των Δελφών, σε ποιον ανήκει ο τρίποδας. Ο Θεός τους έδωσε τον ακόλουθο χρησμό: «γόνε της Μιλήτου, ρωτάς το Φοίβο για τον τρίποδα; Στον πιο σοφό απ’ όλους, λέω εγώ να πάει ο τρίποδας». Τον δίνουν λοιπόν στο Θαλή, εκείνος από μετριοφροσύνη σε κάποιον άλλον, εκείνος σε κάποιον άλλον, μέχρι που έφτασε στα χέρια του Σόλωνα. Αυτός είπε πως σοφότερος όλων είναι ο Φοίβος και έστειλε τον τρίποδα στους Δελφούς.
Υπάρχει και μια διαφορετική διήγηση: κάποιος Βαθυκλής από την Αρκαδία, άφησε πεθαίνοντας ένα πολύτιμο κύπελλο, εκφράζοντας την επιθυμία να δοθεί σ’ αυτόν που έκανε τα περισσότερα καλά στους ανθρώπους. Δόθηκε λοιπόν στο Θαλή, εκείνος από μετριοφροσύνη σε κάποιον άλλον, εκείνος σε κάποιον άλλον, μέχρι που έφτασε πάλι στα χέρια του Θαλή. Τότε ο σοφός το έστειλε στο μαντείο του Απόλλωνα στα Δίδυμα, με την εξής αφιέρωση: «Στον προστάτη του λαού του Νείλου με προσφέρει ο Θαλής, που πήρε δυό φορές ετούτο το βραβείο».
Ο Θαλής στην σύγχρονη εποχή – Ενας μαθηματικός με… αθάνατη υστεροφημία
Ακόμα και στην σύγχρονη εποχή, ο Θαλής διατηρεί το… μαθηματικό του «κύρος». Ένας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς των τελευταίων αιώνων, ο Μπέρναρντ Ράσελ, είχε δηλώσει πως: «Η δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή». Φυσικά η δήλωση αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί, αφού ο Θαλής ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την έννοια της «λογικής», η οποία αποτέλεσε βασικό αντικείμενο μελέτης του Ράσελ.
Σήμερα το όνομα του σπουδαίου μαθηματικού χρησιμοποιείται πολύ συχνά στους επιστημονικούς κύκλους. Έχουν δημιουργηθεί εκπαιδευτικές ομάδες όπως η «Θαλής και φίλοι», ενώ παράλληλα ο σημαντικότερος ελληνικός διαγωνισμός μαθηματικών έχει το όνομα «Θαλής». Υπάρχει ακόμα και πολυεθνική εταιρία ηλεκτρικών συστημάτων που ονομάζεται «Thales» προς τιμήν του αρχαίου Έλληνα μαθηματικού.
Ένας επιστήμονας-προάγγελος της επιστημονικής ακμής – Όσα χάρισε ο Θαλής στους μεταγενέστερους μαθηματικούς
Μπορεί να μην δημιούργησε ξακουστά θεωρήματα, όπως ο Πυθαγόρας ή ο Αρχιμήδης, μπορεί το έργο του να μην θεωρείται αντάξιο των σπουδαιότερων μαθηματικών της ιστορίας, όμως είναι σίγουρο πως ο Θαλής δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες. Αυτό διότι ο Μιλήσιος μαθηματικός ήταν αυτός που ουσιαστικά έδωσε το έναυσμα ώστε οι μαθηματικοί να αρχίσουν να σκέφτονται με… πιο επιστημονικό τρόπο.
Εφαρμόζοντας πρώτος την «αρχή της απαγωγής», έδωσε στα χέρια των μεταγενέστερων επιστημόνων ένα πανίσχυρο εργαλείο. Παράλληλα, μπορεί να μην άφησε σαν κληρονομιά κάποιο βαρυσήμαντο θεώρημα, όμως μέσω των αποδείξεων του αλλά και την Ιωνικής Σχολής ενίσχυσε τις γνώσεις των μαθηματικών της εποχής. Ήταν ο άνθρωπος που αφιέρωσε την ζωή του στην επιστήμη, ρίσκαρε ταξιδεύοντας μίλια μακριά και εν τέλει κατάφερε να συνδυάσει τις γνώσεις πολλών λαών, ώστε να δημιουργηθεί μια θαυματουργή γενιά αρχαίων μαθηματικών και επιστημόνων.
Πηγή: Θαλής ο Μιλήσιος: Ο μαθηματικός με την αθάνατη υστεροφημία – Ενας προάγγελος της αρχαίας επιστημονικής «επανάστασης» | iefimerida.gr , https://www.evprattein.gr/el/thales-o-milesios, https://www.ma8imatikos.gr
.jpg)
